ND Filters en sluitertijden
ND filters en hoe je het beste uit je lange belichtingen kan halen
De voordelen van het gebruiken van ND filters (Neutral Density) om je scherptediepte te verkleinen zijn natuurlijk bekend. Op heldere, zonnige dagen zijn afhankelijk van je artistieke bedoelingen ND filters bijna altijd noodzakelijk om een mooi bokeh te behouden.
Maar de andere hoofdreden om aan de slag te gaan met ND filters is de mogelijkheid om te werken met lange belichtingstijden.
Je gebruikt ze als je bijvoorbeeld de beweging van het water wilt vervagen, de wolken in de lucht wilt “blurren” of de bewegende auto’s en mensen in een scene onzichtbaar wilt maken. Deze toepassing is zeer geschikt om drukke toeristische locaties vast te leggen. Het gebruik van ND filters kan een drukke en chaotische scene op deze manier surrealistisch over doen komen.
Maar hoe gebruik je nou deze ND-filters voor lange belichtingen? Helaas is hier geen gouden regel voor en je zult iedere keer een nieuwe afweging moeten maken. Het juiste filter hangt af van de sluitertijd die je wilt bereiken, de lichtomstandigheden op het moment dat je je foto neemt en je camera instellingen zoals diafragma en ISO waarde.
Eén van de eerste afwegingen die je moet maken is de zogenaamde diffractie-limiet van je lens. Alle lenzen hebben een bepaalde maximum diafragma waarde waarbij de lens op zijn scherpst is. Het diafragma voorbij dit punt instellen betekend dat je niet meer de maximale scherpte bereikt. Voor de meeste lenzen ligt deze diffractie limiet rond de f9 tot f11.
Als je je lens rond deze waarde gebruikt ben je dus verzekerd van een zo scherp mogelijk beeld.
Daarnaast moet je je camera instellen op de basis ISO waarde van je camera. Sommige modellen hebben een extended ISO range waarbij je bijvoorbeeld tot ISO 80 (of nog lager) kan gaan. Als je een extended ISO waarde instelt op je camera verminder je het dynamisch bereik van je camera. Je kan dus beter op je basis ISO waarde fotograferen.
Nu we weten welke diafragma en welke ISO we kunnen gebruiken, gaan we ons richten op de sluitertijden. Als eerste gaan we bepalen welke sluitertijd we nodig hebben. Dit hangt voornamelijk af van het artistieke effect dat we willen gebruiken. Als voorbeeld hanteren ik even een extreme situatie waarin we ons zouden kunnen bevinden.
We zijn op een zonnig strand en we willen een foto maken waarbij de golven vervaagd tegen de rotsen breken. Volgens de “Sunny 16″regel zou onze basis belichting dan als volgt zijn: f16 – ISO 100 – 1/125s. Als we hiervan een afgeleide gebruiken omdat we rond onze diffractie limiet willen zitten hebben we op f11 – ISO 100 – 1/250s nodig.
We hebben zo maximale scherpte (diafragma), maximaal dynamisch bereik (ISO) en de minste ruis (ISO). Maar de 1/250s is bij lange na niet geschikt om het water te vervagen. We moeten dan minimaal rond de 2 seconden uitkomen om deze vervaging te krijgen.
Welke ND filter hebben we dus nodig om van 1/250s, naar de 2 seconden te gaan? We gaan dus berekenen hoeveel stops (EV’s of f-stops) er tussen deze twee belichtingen zitten.
| F-stop verschil | 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
| Belichtingstijd | 1/250s | 1/125s | 1/60s | 1/30s | 1/15s | 1/8s | 1/4s | 1/2s | 1s | 2s | 4s |
Zoals de bovenstaande tabel laat zien hebben we een 9 stops ND filter nodig voor 2 seconden vervaging! Of, voor een extra versterking van dit effect hebben we bij 4 seconden een 10 stops ND filter nodig. We hebben dus een betrekkelijk zwaar ND filter nodig voor lange belichtingen op een zonnig strand.
Iedere filter producent, geeft zijn filters andere benamingen om zijn sterkte aan te duiden. Het is dus belangrijk dat je weet wat ieder label betekend. Sirui gebruikt bijvoorbeeld de ND32x markering op zijn filters. Dat betekend dat bij gebruik van een ND32x filter je sluitertijd 32x langer wordt.
laten we ons vorige voorbeeld even gebruiken in combinatie met de tabel hier boven. Om van 1/250s naar 4 seconden te gaan hebben we een ND1000 filter nodig. Van 125s naar 4 seconden is namelijk 1000x de oorspronkelijke belichting van 1/250s.
Een filter kan echter ook gelabeld worden met zijn zogenaamde optische dichtheid. (bijvoorbeeld 0.6, 1.2, 2.7, etc.). In dit geval deel je simpelweg dit getal door 0.3. Het resultaat van deze deling geeft aan hoeveel f-stops verschil dat filter geeft. Dit zie je nogmaals in de onderstaande tabel.
| Optical Density | 0.3 | 0.6 | 0.9 | 1.2 | 1.5 | 1.8 | 2.1 | 2.4 | 2.7 | 3.0 |
| Exposure Factor | 2x | 4x | 8x | 16x | 32x | 64x | 125x | 250x | 500x | 1000x |
| F-Stop Reduction | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
Nu we de benaming van de ND filters ontrafeld hebben kunnen we bekijken welke sluitertijden er allemaal mogelijk zijn. In de onderstaande tabel zien we alle mogelijkheden, gebaseerd op je originele, ongefilterde instellingen
| Ongefilterde sluitertijd (juist belicht) | 0.3 O.D ND2x f-stop 1 |
0.6 O.D ND4x f-stop 2 |
0.9 O.D ND8x f-stop 3 |
1.2 O.D ND16x f-stop 4 |
1.5 O.D ND32x f-stop 5 |
1.8 O.D ND64x f-stop 6 |
2.1 O.D ND128x f-stop 7 |
2.4 O.D ND256x f-stop 8 |
2.7 O.D ND512x f-stop 9 |
3.0 O.D ND1000x f-stop 10 |
| 1/8000s | 1/4000s | 1/2000s | 1/1000s | 1/500s | 1/250s | 1/125s | 1/60s | 1/30s | 1/15s | 1/8s |
| 1/4000s | 1/2000s | 1/1000s | 1/500s | 1/250s | 1/125s | 1/60s | 1/30s | 1/15s | 1/8s | 1/4s |
| 1/2000s | 1/1000s | 1/500s | 1/250s | 1/125s | 1/60s | 1/30s | 1/15s | 1/8s | 1/4s | 1/2s |
| 1/1000s | 1/500s | 1/250s | 1/125s | 1/60s | 1/30s | 1/15s | 1/8s | 1/4s | 1/2s | 1s |
| 1/500s | 1/250s | 1/125s | 1/60s | 1/30s | 1/15s | 1/8s | 1/4s | 1/2s | 1s | 2s |
| 1/250s | 1/125s | 1/60s | 1/30s | 1/15s | 1/8s | 1/4s | 1/2s | 1s | 2s | 4s |
| 1/125s | 1/60s | 1/30s | 1/15s | 1/8s | 1/4s | 1/2s | 1s | 2s | 4s | 8s |
| 1/60s | 1/30s | 1/15s | 1/8s | 1/4s | 1/2s | 1s | 2s | 4s | 8s | 15s |
| 1/30s | 1/15s | 1/8s | 1/4s | 1/2s | 1s | 2s | 4s | 8s | 15s | 30s |
| 1/15s | 1/8s | 1/4s | 1/2s | 1s | 2s | 4s | 8s | 15s | 30s | 1 min |
| 1/8s | 1/4s | 1/2s | 1s | 2s | 4s | 8s | 15s | 30s | 1 min | 2 mins |
| 1/4s | 1/2s | 1s | 2s | 4s | 8s | 15s | 30s | 1 min | 2 mins | 4 mins |
| 1/2s | 1s | 2s | 4s | 8s | 15s | 30s | 1 min | 2 mins | 4 mins | 8 mins |
| 1s | 2s | 4s | 8s | 15s | 30s | 1 min | 2 mins | 4 mins | 8 mins | 15 mins |
| 2s | 4s | 8s | 15s | 20s | 1 min | 2 mins | 4 mins | 8 mins | 15 mins | 30 mins |
| 4s | 8s | 15s | 30s | 1 min | 2 mins | 4 mins | 8 mins | 15 mins | 30 mins | 1 hour |
| 8s | 15s | 30s | 1 min | 2 mins | 4 mins | 8 mins | 15 mins | 30 mins | 1 hour | 2 hours |
Natuurlijk hoef je er niet gelijk op uit om nu een ND256X te kopen als je bijvoorbeeld al een ND32X en en een ND8X hebt liggen. Deze twee filters samen gebruiken geeft je hetzelfde effect als een ND256X filter. Met andere woorden, je ka ze samen gebruiken waarbij het effect cumulatief werkt. Je 5 f-stop ND32X filter plus je 3 stops ND8X filter, geeft je 8 f-stops in totaal.
Via de andere reken methode kom je op 8 x 32 = ND256X. Je zou willen dat de verschillende fabrikanten eens om te tafel gingen zitten om 1 standaard af te spreken…
Let er wel op dat je bij het combineren van met name schroef-filters geen vignettering krijgt. Dit kan met name gebeuren bij extreme groothoeklenzen waarbij de kijkhoek zo groot is dat de metalen ring van je filter net binnen deze hoek komt te vallen. Ultra smalle filters kunnen hier uitkomst bij bieden.
ND Filters kopen
Welk filter is nu het beste om te kopen? Zoals je wellicht al gezien hebt zijn er zoveel mogelijkheden en situaties te bedenken dat daar geen goed antwoord op gegeven kan worden. Je basis sluitertijd, je gewenste resultaat en je eigen camera variëren allemaal. Sommige fotografen kiezen er voor om een zogenaamd variabel ND filter aan te schaffen. Door te draaien aan dit filter verander je de kracht van dit filter. Aangezien ik zelf het 100mm filter systeem van NiSi gebruik heb ik hier geen ervaring mee.
Als basisset zou ik beginnen met een combinatie van twee filters. Een ND8X en een ND64X geven je ene mooie spreiding van 3, 6 en gecombineerd 9 stops. Je krijgt dan eigenlijk 3 filters voor de prijs van 2! De extra flexibiliteit die je hierdoor krijgt kunnen goed van pas komen.
TIP: Als je een android gebruiker bent kan je een handige app downloaden uit de Google store: ND Filter Calc (DSLR), hier zit gelijk een handige timer in! En anders kan je deze ND Filters Sluitertijden Tabel natuurlijk even printen en meenemen in je tas.
Met deze lange belichtingstijden die nu binnen handbereik liggen zijn de mogelijkheden alleen nog maar beperkt door je eigen creativiteit. Er zijn zoveel verschillende dingen die je hier nu mee kan doen. En dat beperkt zich niet alleen tot wolken, rivieren, zee, licht en mesen. Denk ook eens aan schilderen met licht (light-painting), dit is een techniek waarbij je met licht een tekening maakt in je foto. Je kent waarschijnlijk het tekenen van letters met sterretjes wel, de persoon vervaagt, maar de letters blijven zichtbaar. Maar je kan ook delen van je scene oplichten door deze in te kleuren met een sterke zaklamp…
Ga er gewoon lekker op uit en experimenteer maar raak!
Zelf geef ik regelmatig workshops waarbij we gebruik maken van filters en/of de creatieve technieken met lange sluitertijden. Neem eens een kijkje bij mijn workshops om te kijken of er iets voor je bij zit
